1. Makromolekulat dhe lëndët ushqyese | Biologjia për Maturën Shtetërore

1) Karbohidratet:

Monosakaride:  Glukoza, Fruktoza. Riboza, Desoksiriboza

Disakaride:  Maltoza (2G) bimore, Laktoza (G + Galaktozë) bimore, Sakaroza (G + F)

Polisakaride:

• Kitina
  ➯ n(G)
  ➯ sk. i jashtëm
  ➯ trupi i kërpudhave
• Celuloza
  ➯ muri qelizor i bimëve
• Amidoni
  ➯ 2 maltoza
  ➯ lënda rezervë e bimëve

• Glikogjeni
  ➯ n(G)
  ➯ lënda rezervë e kafshëve

Formula: (CH₂O)_n

Funksionet ➯ ndërtimor (kitina, celuloza),  burim energjie

2) Lipidet

Ndërtohen nga: Gliceroli dhe Acidet yndyrore

Funksionet: Rezervë energjie, Ndërtimor (fosfolipidet, kolesteroli)

Formimi ➯  alkool (avullon në stomak) + acide yndyrore (kalojnë nga zorra e hollë në limfë)

Fosfolipidi ➯  alkool + 2 acide lyrorë + 1 grup fosfat

Copëtohen (emulgohen) nga: tëmthi/ lëngu i tëmthit

Glikolipidet (i gjejmë te membrana qelizore): lyra + sheqer 

Hormonet:
➯ Testosterone (yndyra me veti hormonale)
➯ Estradioli (yndyra me veti hormonale)

3) Proteinat

Ndërtimi ➯ gr. aminik (NH₂ i një aminoacidi) + gr. acid (COOH i aminoacidit tjetër ) = H₂O + dipeptid

Njësia ndërtimore ➯ aminoacidi

• NH₂ + COOH
• Veti amfotere/ asnjëanëse

Mënyra e ndërtimit:

! kondensimi: shkëputja e ujit (p.sh.: 7 monomerë => 6 H₂O)
! hidroliza: shtimi i një molekule H₂O në një përbërje

ADN prodhon ➯ proteina ➯ tipare
Ku i gjejmë?

➯ Në membranë ➯ pr. pompë, ATP sintetaza
➯ Proteina pore (shkëmbimi i gazeve)
➯ Proteina receptore/ specifike (proteina njeh hormonin)
➯ Proteina transportuese (si hormonet)

Llojet e strukturave:

➯ Parësore – renditje/ varg/ lidhje peptidike
➯ Dytësore – deformim i vargut
➯ Tretësore – formë lëmshi
➯ Katërsore – dy vargje lidhen me lidhje disulfurore

4) Vitaminat (formohen nga steroidet yndyrore):

➯ janë përbërje organike

➯ duhen marrë në sasi të vogël

➯ emërtohen A, B, C (ac. aksorbik), B12, etj.

5) Acidet nukleike:

Ndahen në: ADN dhe ARN

Gjenden: në bërthamë

Njësia ndërtimore: nukleotidi

➯një bazë e azotuar (A, T, C, G)
➯një molekulë sheqeri (dezoksi/ ribozë)
➯një grup fosfat