4. Gjallesat prokariote dhe eukariote | Biologjia për Maturën Shtetërore

Ndryshimet kryesore midis gjallesave Prokariote dhe Eukariote:

PROKARIOTËT	EUKARIOTËT
Përfshihen qelizat/ organizmat njëqelizorë pa bërthamë dhe pa membrane bërthamore, ku materiali i trashëgimisë është i shpërndarë në citoplazmë	Përfshihen organizmat me bërthamë, në të cilën ndodhet materiali gjenetik, i rrethuar nga membrana bërthamore
Kanë ndërtim të thjeshtë qelizor, ku organeli i vetëm jane ribozomet	Kanë ndërtim më kompleks, ku marrin pjesë shumë organele
Përfshin vetëm gjallesa njëqelizore	Përfshihen si gjallesa njëqelizore, ashtu edhe shumëqelizore
Sheqeri që përbën muret e tyre: mureina	Sheqeri që ndërton muret e tyre: kitina (kërpudhat) dhe celuloza (bimët)
Përfaqësohen nga mbretëria monera (bakteret dhe algat blu/ të gjelbra/ cianobakteret).	Këtu bëjnë pjesë katër mbretëritë e tjera: protistët (algat), kërpudhat, bimët dhe kafshët.

Foto ilustruese: “Ndryshimet midis qelizës prokariote dhe qelizës eukariote”

! Për t’u mbajtur mend (bakteret):

Gjallesat parazite: e marrin ushqimin nga gjallesat e tjera
Gjallesat saprofite: e marrin ushqimin nga gjallesat e vdekura

Shumimi kryhet:

➯ Rrugë aseksuale: me spore
➯ Rrugë seksuale: me konjugim

! Transporti membranor:

 Pasiv:

➯ Difuzion i thjeshtë
➯  Difuzion i lehtësuar

Aktiv:

➯  Me protetinat pompë (do ATP, kundër + sipas gradientit)

! Organelet dymembranore

➯ Kloroplasti (bimët, algat)
➯ Mitokondria
➯ Bërthama

!Mitokondria cliron CO₂

!Kloroplastet clirojnë O₂

NDËRTIMI I BAKTEREVE:

!Kujdes ➯ Organelat:

➯ REP: transporton proteinat + merr pjesë në sintezë (proteinash & yndyrnash)

➯  Lizozomet: tretin lëndë tushqyese

➯  Peroksizomet: oksidojnë + neutralizojnë helmet

➯  Mikrogypat ↔ centriolat → marrin pjesë në ndërtimin qelizor

                                                           → gjenden te qeliza shtazore

                                                           → në formë ylli me 9 cepa

! Tilakoidet gjenden vetëm tek cianobakteret.

NDËRTIMI I QELIZËS EUKARIOTE:

Tregoni lidhjet funksionale të organeleve në qelizë: 

➯Bërthama (transkriptim) + ribozome (translatim) = proteina

➯Ribozomet e REP → kalojnë proteinat në hapësirat e gypave, për modifikim dhe transportim

➯Ap. i Golxhit → transporton dhe ekskreton në formë fshikëze, ose 

                            → sekreton në qelizë

Lidhja midis mitokondrisë dhe kloroplastit: 

 Mitokondria: ➯ frymëmarrja qelizore (çliron CO₂)
                              ➯ reax. ekzotermik
                              ➯ reax. katabolik (shpërbërje) 

Kloroplasti:   ➯ fotosinteza (çliron O₂)
                             ➯ reax. endotermik
                             ➯  reax. anabolik (sintezë)

Ndërvarësia e tyre është në kah të kundërt: 

Ndryshimet mes qelizave bimore e shtazore:

Qeliza bimore:	Qeliza shtazore:
Ka kloroplaste	Nuk ka kloroplaste
Ka mur qelizor me përbërje celuloze	Nuk ka mur qelizor
Ka vakuola me përmasa të mëdha	Vakuolat te kafshët e thjeshta kanë përmasa të vogla
Nuk ka centriola	Ka centriola