12Vite.com Përgatitje për Shkollën e Lartë
Rryma elektrike e vazhduar
1. Intensiteti i rrymës elektrike
Shënohet me I dhe është raporti q/t , matet me Amper.
\( I=\frac{ne}{t} \)
Rryma me intensitet konstant quhet rrymë e vazhduar. Në metale lëvizja e drejtuar/ e orientuar e elektroneve quhet rrymë e vazhduar.
2. Rezistenca elektrike
Shënohet me R dhe matet me om ($ \Omega $ ).
\( R= \rho \frac{l}{s}= \rho \frac{l}{ \pi R^{2}} \)
Me rritjen e temperaturës rezistenca zmadhohet.
3. Ligji i Ohmit për një pjesë të qarkut
\( I=\frac{U}{R} \)
U – Tensioni
R – Rezistenca
I – Rryma
4. Puna , fuqia dhe sasia e nxehtësisë së rrymës elektrike
• Puna:
\( A=qU=IUt \)
Matet me xhaul (J).
Në bazë të ligjit të ruajtjes së energjisë:
\( A=Q=I^{2}Rt \) ose :
\( Q=\frac{U^{2}t}{R} \) (J) (Ligji i Xhaul – Lencit)
• Fuqia: Puna e kryer në njësinë e kohës. Matet me vat (W).
\( P=\frac{A}{t}=\frac{IUt}{t}=IU=I^{2}R=\frac{U^{2}}{R} \)
5. Lidhja në seri dhe në paralel: Ligji i Ohmit• Lidhja në seri e rezistencave
Quhet në seri, nëse në qark , ajo nuk ndahet/ degëzohet në rryma të tjera.
Veçoritë e lidhjes në seri:
I1 = I2 = I3= ….. (Rryma e njëjtë)
U = U1 + U2 +…..+ Un (Shuma e tensioneve)
R = R1+ R2 +….+ Rn (Shuma e rezistencave)
• Lidhja në paralel e rezistencave
Quhet në paralel nëse rryma kryesore ndahet/ degëzohet në rryma të tjera.
Veçoritë e lidhjes në paralel:
U1 = U2= U3= ….(Tensioni i njëjtë)
I= I1 +I2+…. (Shuma e rrymave)
1/Re = 1/R1 + 1/R2 +…. (Shuma e të anasjelltës së rezistencave)
Nëse marrim parasysh dhe rezistencën brenda burimit (r) , atëhere ka vend ligji i Omit për qarkun e plotë:
\( I=\frac{ \varepsilon }{R+r} \)
\( \varepsilon \) – forca elektromotore (V)
USHTRIME TË ZGJIDHURA
Ushtrimi 1: Jepet qarku si në figurë.
a) Sa është I2 tek R2, kur tek R1 kalon rryma I = 2A?
b) Sa është tensioni ndërmjet a dhe b?
TË DHËNA
\(I_{2}=? \)
\(R_{1}= 4($ \Omega $ ) \)
\(R_{2}= 8($ \Omega $ ) \)
\(I=2A \)
\(U_{a-b}=? \)
ZGJIDHJA
\(I_{1}= I_{2}= 2A\) (meqënëse kemi lidhje në seri)
\(U_{a-b}=U_{1} + U_{2}= I_{1}R_{1} + I_{2}R_{2} \)
\(U_{a-b}= 2 \cdot 4 + 2 \cdot 8= 24V\)
Ushtrimi 2: Jepet qarku si në figurë. R1 = R2 = R3 = 3$ \Omega $ , R4 = 4$ \Omega $ , R5 = R6 = 2$ \Omega $ . Tensioni ndërmjet a dhe b është 48V.
a) Gjeni R ekuivalente.
b) Gjeni rrymën në degën kryesore.
c) Gjeni rënien e tensionit në R4 .
d) Gjeni P tek R5 dhe sasinë e nxehtësisë tek R6 në 1 minutë (60s).
TË DHËNA
\(R_{1}= R_{2}= R_{3}= 3$ \Omega $\)
\(R_{4}= 4$ \Omega $\)
\(R_{5}= R_{6}= 2$ \Omega $\)
\(U_{a-b}= 48 V\)
\(R_{e}= ?\)
\(I= ?\)
\(U_{4}= ?\)
\(P= ?\)
\(Q_{R6}= ?\)
\(t= 60s\)
ZGJIDHJA
SHËNIM:
Nëse r = 0 , atëherë:
\( \varepsilon =U \)
Meqënëse rryma në A ndahet: R1 // R2 // R3:
\( \frac{1}{R_{e}}=\frac{1}{3}+\frac{1}{3}+\frac{1}{3}=1 \Omega \)
\( R_{1-2-3}=1 \Omega \)
Meqënëse rryma në B ndahet R5 // R6:
\( \frac{1}{R_{5-6}}=\frac{1}{2}+\frac{1}{2}=1 \Omega \)
\( R_{5-6}=1 \Omega \)
\( R_{e}=R_{1-2-3}+R_{4}+R_{5-6}=6 \Omega \)
\( I=\frac{U}{R}=\frac{48}{6}=8A \)
SHËNIM:
Kur rezistencat janë të barabarta, rryma në degën kryesore ndahet në mënyrë të njëjtë.
\( U_{4}=IR_{4}=8\cdot 4=32 \Omega \)
Meqënëse R5 = R6, atëherë I5 = I6 = 8/2 = 4A
\( P_{5}=I^{2}R=\frac{U^{2}}{R}=48^{2}}{6}= 384 W\)
\( Q_{6}=I_{6}^{2}R_{6}t= 4^{2} \cdot 2\cdot 60 = 1920J\)
Ushtrim 3: Jepet qarku si në figurë: R1 = R2= R3= R4 nga 2$ \Omega $ . Forca elektromotore është 12V. Rezistenca e brendshme r = 1.5 $ \Omega $ .
a) Gjeni rezistencën ekuivalente.
b) Sa është rryma në degën kryesore? Po I1 dhe I2 ?
c) Sa është fuqia totale në rezistencën R4? Sa është Q2 gjatë 2 minutave (120s)?
TË DHËNA
\(R_{1}= R_{2}= R_{3}= R_{4}= 2$ \Omega $\)
\(\varepsilon= 12V\)
\(r= 1.5 $ \Omega $\)
\(R_{e}= ?\)
\(I= ?\)
\(I_{1}= ?\)
\(I_{2}= ?\)
\(P_{4}= ?\)
\(Q_{2}= ?\)
ZGJIDHJA
R2, R3 dhe R4 lidhen në seri, sepse përshkohen nga e njëjta rrymë.
\(R_{2-3-4}= R_{2} + R_{3}+R_{4}= 6$ \Omega $\)
\(R_{2-3-4 }\) lidhen në paralel me \(R_{1}\).
\(\frac{1}{R_{e}}=\frac{1}{R_{2-3-4}}+\frac{1}{R_{1}}=\frac{1}{2}+\frac{1}{6}=\frac{4}{6} \)
\(R_{e}=\frac{6}{4} \Omega =1.5 \Omega \)
\( I=\frac{ \varepsilon }{Re+r}=\frac{12}{1.5+1.5}=\frac{12}{3}=4A \)
\(\left\{ \begin{array}{c}
I_{1}=3I_{2}\\
I=I_{1}+I_{2}=4I_{2}\\
\end{array} \)
\(I_{e}=\frac{I}{4}=\frac{4}{4}=1A \)
\( I_{1}=3\cdot 1=3A \)
SHËNIM:
Sa herë më e vogël rezistenca, aq herë më e madhe rryma.
\(P_{4}=I_{2}^{2}\cdot R_{4}=1\cdot 2 = 2W \)
\( Q_{2}=I_{2}^{2}\cdot R_{2}\cdot = 1^{2}\cdot 2\cdot 120= 240J\)
Ushtrimi 4: Jepet qarku si në figurë, R1 = 6$ \Omega $ , R2 = 4 $ \Omega $ , R3= 12$ \Omega $ , R4= 8$ \Omega $ , $ \varepsilon $ = 36V, r = 1$ \Omega $ . Gjeni :
a) Rrymën në degën kryesore
b) Sasinë e Q2 gjatë 10 sekondave.
c) Gjeni U tek R4 (U4).
TË DHËNA
\(R_{1}= 6$ \Omega $\)
\(R_{2}= 4$ \Omega $\)
\(R_{3}= 12$ \Omega $\)
\(R_{4}= 8$ \Omega $\)
\( \varepsilon= 36V\)
\(r=1$ \Omega $\)
\(I= ?\)
\(Q_{2}= ?\)
\(U_{4}= ?\)
ZGJIDHJA
\( R_{2} \vert \vert R_{3} \Rightarrow \frac{1}{R_{23}}=\frac{1}{R_{2}}+\frac{1}{R_{3}}=\frac{1}{4}+\frac{1}{12}=\frac{4}{12} \)
\( R_{2-3}=3 \Omega \)
\( R_{e}=R_{1}+R_{2-3}+R_{4}=6+3+8=17 \Omega \)
\( I=\frac{ \varepsilon }{R+r}=\frac{36}{R+1}=\frac{36}{18}=2A \)
SHËNIM:
Për të gjetur shpërndarjen e rrymave, kur rezistencat lidhen në paralel dhe nuk janë të barabarta, veprojmë në këtë mënnyrë:
Marrim dy pika << a >> dhe << b >> , një ku rrymat ndahen, një atje ku ato bashkohen dhe gjejmë tensionin mes atyre pikave.
Meqënëse R2 // R3 kemi që:
\( U_{A-B}=U_{2}=U_{3}=6V \)
\( U_{A-B}=I \ast R_{2-3}=2 \cdot 3=6V \)
\( \begin{array}{c}
I_{2}=\frac{U_{2}}{R_{2}}=\frac{6}{4}=1.5A\\ \\
I_{3}=\frac{U_{3}}{R_{3}}=\frac{6}{12}=0.5A \\ \\
Q_{2}=I_{2}^{2}\cdot R_{2}\cdot t= 1,5^{2}\cdot 4 \cdot10 = 90 J \\
\end{array} \)
\(U_{4}=I\cdot R_{4}= 2 \cdot 8 = 16 V \)
Për të punuar me tezat e fizikës ndër vite, klikoni këtu.
Për të qënë pjesë e grupit të Fizikës, klikoni këtu.
One comment
Pingback: Përgatitje për provimin e Fizikës - Matura Shtetërore - 12Vite.com